साटुराम चौधरीको जीवन नेपालको ग्रामीण थारु समुदायमा जन्मिएको साधारण बालकदेखि नेपाली सेनाको उच्च पदाधिकारीसम्मको प्रेरणादायी यात्रा हो । उनका जीवनका विभिन्न पाटाहरूले समाज परिवर्तन, क्रान्तिकारी आन्दोलन, र राष्ट्रिय सेवामा समर्पणको अद्भुत कथा बताउँछन् । साटुरामको जन्म २०४० साल असार ७ गते साविक श्रीगाउँ गा.वि.स. २, बागर, दाङमा एक सामान्य किसान परिवारमा भएको हो । उनका बुवा काजिराम चौधरी र आमा बामी चौधरी, साधारण थारु कृषक थिए । थारु समुदायमा शिक्षा त्यति महत्त्वपूर्ण मानिँदैनथ्यो र जीवनयापनको लागि खेतीपाती नै मुख्य आधार थियो ।
बाल्यकालमा साटुरामले अरू थुप्रै थारु बालबालिकासरह दासत्वको कठोर अनुभव सँगालेका थिए । उनको बाल्यकालको ठूलो हिस्सा कमैया प्रथाको बोझले प्रभावित भएको थियो, जहाँ बालकहरूलाई जमिन्दारको घरमा सेवा गर्न बाध्य गराइन्थ्यो । कमैया प्रथाले साटुरामको आत्मसम्मानलाई पटक-पटक चोट पुुयार्यो, तर यो पीडाले नै उनको मनमा एक विद्रोही भावना जाग्यो । साटुराम बाल्यकालदेखि नै समाज परिवर्तनको सपना देख्थे, जुन सपना थारु समुदायमा प्रचलित जातीय विभेद र सामाजिक अन्यायलाई समाप्त गर्ने दिशामा केन्द्रित थियो ।
शिक्षा : कठिनाइ र अवसर
साटुरामको औपचारिक शिक्षा प्रारम्भ भने अलि ढिला भयो । व्याक वार्ड सोसाइटी (बेस) संस्थाले सञ्चालन गरेको रात्री विद्यालय नौलो बिहान र नौलो गोरेटो कक्षाबाट उनले पहिलोपटक अक्षर चिन्न थाले । यस कक्षाले उनलाई जीवनमा अगाडि बढ्ने पहिलो खुट्किलो प्रदान गर्यो। वि.सं. २०५२ मा उनी औपचारिक रूपमा विद्यालयमा भर्ना भए र कक्षा ५ मा पढाइ सुरु गरे । विद्यालयमा भर्ना भएको बेला उनले सहपाठीहरू भन्दा ढिलो गरेको महसुस गरे तापनि, उनको पढाइप्रतिको लगाव उच्च थियो । पढाइको क्रममा उनले परिवारको जीविकोपार्जनमा समेत हात बटाउँदै जानुपरेको थियो ।
साटुरामको शैक्षिक यात्रा भने संघर्षपूर्ण थियो । विद्यालयमा पढ्दा साटुरामलाई समाजले धेरै चुनौतीहरू दियो । समाजको आर्थिक, जातीय, र सामाजिक विभेदले गर्दा उनले अध्ययनको समयमा अनेकौं कठिनाइको सामना गर्नुपर्यो । तथापि, उनले सन् २०५७ मा एसएलसी उत्तीर्ण गरे । उच्च शिक्षाका लागि श्री सिद्ध पृथ्वी जनता मावि, श्रीगाउँबाट कक्षा ११ र १२ अध्ययन गरे । २०७० सालमा श्री सैनिक प्रतिष्ठान खरिपाटी भक्तपुरबाट स्नाकोत्तर तह उत्र्तिण गरे । र २०७३/०७४ मा श्री त्रिभुवन विश्वविद्यालय काठमाडौंबाट राजनीतिशास्त्रमा स्नातकोत्तर तहको अध्ययन पूरा गरे । उनको शिक्षा र राजनीतिक चेतना विस्तारै विकसित हुँदै गयो । शिक्षाको माध्यमबाट मात्रै समाजमा परिवर्तन ल्याउन नसकिने उनले महसुस गरे। यो बुझाइले नै उनलाई क्रान्तिकारी आन्दोलनतर्फ तानेको थियो।
जनयुद्ध र क्रान्तिकारी जीवन :
साटुरामले वि.सं. २०५८ मा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी) को भातृ संगठन अनेरास्ववियू (क्रान्तिकारी) मा सामेल भएर आफ्नो क्रान्तिकारी यात्रा सुरु गरे। उनले राजनीतिक यात्राको प्रारम्भ विद्यार्थी संगठनबाट गरे, जहाँ उनले समाजमा विद्यमान असमानता, शोषण, र सामाजिक अन्यायविरुद्ध संघर्ष गर्ने अठोट गरे। राजनीतिक चेतनाको विकाससंगै उनी माओवादी जनमुक्ति सेनामा प्रवेश गरे।
जनमुक्ति सेनामा प्रारम्भमा उनले सेक्सन कमाण्डरको भूमिका निभाए। साटुरामले धेरै जोखिमपूर्ण सैन्य कारबाहीहरूमा भाग लिएका थिए । उनले विभिन्न जिल्लाहरूमा माओवादी पक्षको नेतृत्व गर्दै सशस्त्र संघर्षमा संलग्न रहे। ती जिल्लाहरूमा दाङ, गोरखा, धादिङ, चितवन, सिन्धुपाल्चोक, रुकुम, र रोल्पाजस्ता माओवादी आधार क्षेत्रहरू मुख्य थिए ।
जनयुद्धको क्रममा उनले आफ्ना सहकर्मीहरू गुमाउनु परेको क्षणले उनलाई थप अडिग बनायो । युद्धको कठोरताले उनलाई जीवन, मृत्यु, र देशभक्तिको गहिरो अर्थ सिकायो। जनयुद्धका क्रममा भएका भिडन्तहरूमा उनले माओवादी पक्षको गुरिल्ला शैलीलाई उत्कृष्ट तरिकाले प्रयोग गरेका थिए । सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा उनी धेरैपटक घाइते भए, तर युद्ध र संघर्षप्रतिको दृढ विश्वासले उनी कहिल्यै पछाडि फर्केनन्।
शान्ति प्रक्रिया र सेना समायोजन :
जनयुद्धले मुलुकको राजनीतिक परिदृश्यमा ठूला परिवर्तन ल्याएपछि २०६२/६३ को शान्ति प्रक्रिया आरम्भ भयो। शान्ति प्रक्रियामा हस्ताक्षर भएसँगै साटुरामले जनमुक्ति सेनामा बसेर पनि आफ्नो राजनीतिक उद्देश्यप्रति वफादार रहे। तर, जब सेना समायोजनको कुरा आयो, उनले नेपाली सेनामा समायोजन हुने निर्णय गरे।
वि.सं. २०६९ मा उनले सैनिक प्रतिष्ठान खरिपाटी, भक्तपुरमा तालिम लिएर नेपाली सेनामा उपसेनानी पदमा नियुक्ति पाए । उनको यो यात्रा भने सहज थिएन । जनमुक्ति सेनाबाट नेपाली सेनामा प्रवेश गर्दा उनले नयाँ संरचना, नियम, र अनुशासनको सामना गर्नुपर्यो । तर, उनले यी सबै चुनौतीहरूलाई आत्मसात गर्दै सेना भित्रै आफ्नो छवि एक इमान्दार, कर्तव्यनिष्ठ, र कुशल अधिकृतको रूपमा स्थापित गरे।
उनले आफ्नो कार्यकुशलताका आधारमा छिट्टै सह-सेनानीको पदमा बढुवा पाए । नेपाली सेनामा रहँदा उनले विभिन्न तालिमहरू प्राप्त गरे । सिन्धुली, चितवन, र कञ्चनपुरजस्ता जिल्लाहरूमा उनले आफ्नो जिम्मेवारी सफलतापूर्वक निर्वाह गरे । २०७७-२०७८ मा उनलाई संयुक्त राष्ट्रसंघीय शान्ति मिसनअन्तर्गत लेबनानमा सेवा गर्न पठाइएको थियो। मिसनमा रहँदा उनले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नेपाली सेनाको छवि उज्ज्वल बनाउने कार्य गरे ।
व्यक्तिगत जीवन र भविष्यको यात्रा :
साटुरामको निजी जीवन पनि उस्तै प्रेरणादायी छ । २०५५ सालमा उनले जगमती चौधरीसँग मागी विवाह गरे। उनका दुई सन्तान छन्, एक छोरा र एक छोरी । परिवारप्रति उनी निकै समर्पित छन्, तर कार्य व्यस्तताका कारण उनी परिवारसँग धेरै समय बिताउन पाउँदैनन्। साटुरामले आफ्नो परिवारलाई पनि आफूले सामना गरेका संघर्षहरूको कथा सुनाउँदै आएका छन्, जसले उनका सन्तानलाई प्रेरित बनाएको छ ।
आफ्नो सक्रिय सैन्य सेवाबाट अवकाश लिएपछि साटुरामले राजनीतिमा प्रवेश गर्ने संकेत दिएका छन्। उनी आफ्नो समुदायको समग्र विकास र समाजको न्यायपूर्ण पुनर्संरचनाको लागि अझ बढी काम गर्ने इच्छा राख्छन्। उनको जीवनको आगामी चरणले उनीभित्रको राजनीतिक व्यक्तित्वलाई अझ प्रस्ट पार्ने अपेक्षा गरिएको छ ।
निष्कर्ष :
साटुराम चौधरीको जीवन नेपाली समाजमा संघर्ष, क्रान्ति, र समर्पणको उत्कृष्ट उदाहरण हो। उनी एक साधारण थारु परिवारबाट उठेका व्यक्ति हुन्, जसले समाजको हरेक अन्याय र विभेदको सामना गर्दै आफ्नो बाटो पहिल्याए। जनयुद्धको कठिन परिस्थिति र नेपाली सेनामा उनको सफल यात्रा देखाउँछ कि साटुरामजस्ता व्यक्तिहरूले देशको भविष्य निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन्।
उनको यो प्रेरणादायी यात्राले आगामी पुस्तालाई संघर्षको महत्व र देशप्रतिको समर्पण सिकाउँछ । देशको राजनीतिक परिदृश्यमा साटुराम चौधरीको योगदान सधैं सम्झनामा रहनेछ ।
